Om mensen te winnen voor het evangelie, wilde Paulus voor de Jood een Jood zijn en voor de Griek een Griek. Toch zegt Paulus dat uiteindelijk het evangelie voor beide culturen een ‘aanstoot’ en een ‘dwaasheid’ bleef. Nu is er een wereldleider opgestaan die van de kerk eist dat deze Chinezer wordt. Hoe verhoudt zich dat tot Paulus ideeën over evangelie en cultuur?
Zendelingen hebben altijd geworsteld met de vraag van in hoeverre ze zichzelf en hun boodschap moeten aanpassen aan de nieuwe cultuur waarin ze komen. Daarin zijn veel fouten gemaakt. Vaak werd met het evangelie ook de cultuur van de zendeling geïmporteerd. Dan kun je denken aan een bepaalde liedcultuur, kunstvormen, kerkinterieur, architectuur en kleding, die niets te maken hebben met de Bijbelse boodschap op zich. De ontvangende cultuur had haar eigen uitingsvormen die meestal ook overgenomen hadden kunnen worden. Het waren gemiste kansen om de kerk diep wortel te laten schieten in een nieuwe cultuur.
“Er waren veel gemiste kansen om de kerk diep wortel te laten schieten in een nieuwe cultuur. “
Het andere uiterste was, dat er soms compromissen gesloten werden met de lokale cultuur, waardoor on-christelijke of anti-christelijke gebruiken in de nieuwe kerken werden geïntroduceerd. Daarbij kun je denken aan magische genezingsrituelen, of het in stand houden van maatschappelijke scheidingen waarmee in het Nieuwe Testament duidelijk korte metten was gemaakt.
Tegenwoordig wordt algemeen erkend dat het belangrijk is om zowel de boodschapper als de manier waarop de boodschap gebracht wordt, aan te passen aan de lokale gewoonten en gebruiken, in zoverre dit niet tegenstrijdig is met de Bijbel zelf. Zo is het niet perse nodig om op zondag kerkdiensten te houden als er lokaal een andere dag is apart gezet voor religieuze doeleinden, bijvoorbeeld de vrijdag. Ook wordt het als positief gezien wanneer een kerk in een zendingsgebied een eigen kerkelijke muziekcultuur ontwikkelt die lokaal gepast is. En kerken hoeven geen toren met een klok te hebben.
De Chinese ondergrondse kerk is een schoolvoorbeeld van een kerk die diep wortel heeft geschoten in de eigen cultuur. Voor een groot deel is dit te danken aan een tragedie, namelijk de verbanning van alle buitenlandse zendelingen door het communistische bewind. Daardoor ontwikkelde zich een kerk met eigen leiders, eigen opleidingen, eigen liederen en een manier van opereren die aansloot op de lokale situatie. Die situatie werd getekend door armoede, vervolging en buitengewone honger naar het goede nieuws. Tegelijkertijd zijn de huiskerken (afgezien van enkele randgroepen) in de leer stevig orthodox. Dat is een wonder, gezien het grote tekort aan Bijbels en onderwijsmateriaal dat de geschiedenis van deze kerken getekend heeft, en nog tekent.
“De Chinese huiskerk mag dan een schoolvoorbeeld zijn van cultureel geworteld Christendom, dat betekent niet dat ze maatschappelijk geaccepteerd wordt.”
De Chinese huiskerk mag dan een schoolvoorbeeld zijn van cultureel geworteld Christendom, dat betekent niet dat ze maatschappelijk geaccepteerd wordt. In een land waarin het atheïsme ‘staatsgodsdienst’ is, heeft de kerk natuurlijk altijd een precaire status. Daarbij komt dat ondanks de maatschappelijke krachten van verstedelijking en materialisme, de kerk maar blijft groeien. Na een periode van zeer heftige vervolging leek het erop dat het bestaan van huiskerken min of meer getolereerd werd. Maar dat verandert snel.
Waar de afgelopen decennia de kerken meer gezien werden als een ‘dwaasheid’, worden ze nu opgewaardeerd naar een ‘aanstoot’. Een dwaasheid laat je begaan, een aanstoot, daar onderneem je actie tegen. Ondanks de eis dat de kerk ‘Chinezer’ moet worden, is het diepste bezwaar van president Xi niet dat de kerk niet ‘Chinees’ genoeg is. De illegale huiskerken zijn immers veel Chinezer dat de door de overheid onder voorwaarden getolereerde drie-zelf kerken, die een veel Westersere uitstraling hebben. Xi lijkt niet perse moeite te hebben met buitenlandse uitingsvormen en zelfs niet met buitenlandse ideologieën. Het communisme is bijvoorbeeld ook niet in China bedacht.
“Xi lijkt niet perse moeite te hebben met buitenlandse uitingsvormen en zelfs niet met buitenlandse ideologieën. “
De aanstoot die het Xi bewind neemt aan de kerk is dat ze zichzelf onder een andere autoriteit stelt dan die van hemzelf en zijn communistische partij. Zelfs de drie-zelf kerken, die zich uitdrukkelijk geconformeerd hebben aan overheidscontrole, worden nu gewantrouwd en krijgen steeds meer beperkingen opgelegd. Ook al zijn de christenen goede burgers en zeer wetsgetrouw, dat is niet langer genoeg. Xi wil niet alleen de macht over de maatschappelijke gedragingen van burgers, maar ook over de loyaliteit van hun hart.
Dit klinkt vreemd in Westerse oren, maar is beter te begrijpen vanuit Chinees standpunt. Chinezen hebben een veel dieper besef dan wij van hun identiteit als deel van een groep. Concepten zoals een scheiding tussen maatschappelijk en persoonlijk, individuele keuze- en gewetensvrijheid, privacy en persoonlijke verantwoordelijkheid zijn in China veel minder sterk aanwezig dan in het Westen.
Ook de christelijke leer, dat je burger van twee koninkrijken bent, een aards en een hemels, is ondenkbaar. En vanuit atheïstisch standpunt gezien, is dat te begrijpen. Als er geen hemel is, en geen God, dan moet je concluderen dat alle autoriteit de aardse leider toekomt.
Bovendien betekent het ‘hemelse burgerschap’ dat Chinese gelovigen zich verbonden weten aan mensen uit landen die door China als vijanden worden gezien. Ze maken deel uit van internationale verbanden waar de Chinese overheid geen vat op heeft. Voor iemand met een wereldbeeld waarin geen scheiding tussen een aards en hemels koninkrijk mogelijk is, omdat het hemelse niet bestaat, wordt deze verbondenheid met buitenlanders al snel geïnterpreteerd als buitenlandse infiltratie.
“Christelijke verbondenheid met buitenlanders wordt al snel gezien als buitenlandse infiltratie.”
De kerk heeft dus bepaalde posities die onvermijdelijk botsten met de Chinese cultuur. Hun ziel behoort aan Christus. Zijn wet heeft de hoogste loyaliteit. Zijn woorden zijn de hoogste waarheid. Ze weten dat ze persoonlijk aan God verantwoording schuldig zijn. Ze zijn deel van een ‘internationaal verband’, het lichaam van Christus. Deze posities kan de kerk niet opgeven om haar leiders tevreden te stellen.
Als Xi zegt dat de kerk Chinezer moet worden, heeft hij het dus niet zozeer over uiterlijke culturele kenmerken van de kerk, maar over haar diepste identiteit. Hij vindt dat de kerk alleen mag bestaan als aardse organisatie, onder de aardse autoriteit van de Chinese regering. Ze moet ontdaan worden van alle bovennatuurlijke overtuigingen, zoals de schepping, de opstanding en de wederkomst.
Maar zelfs deze kerk, ontdaan van de overtuiging die haar kerk maakt, mag slechts tijdelijk bestaan. Ze mag haar overtuigingen niet meer doorgeven aan de volgende generatie of aan mensen van buiten de kerk, en ze mag geen maatschappelijke invloed meer uitoefenen. Ze mag niet meer gevoed worden door Bijbels en studieboeken, conferenties en trainingen.
“Ook een ‘meer Chinese’ kerk mag slechts tijdelijk bestaan”
Voor Xi is de kerk als onkruid dat teveel is gaan woekeren in de Chinese tuin. Omdat een onmiddellijke vernietiging teveel onrust zou veroorzaken, wil hij het onkruid plukken en binnen de muren van de partij in een vaas zonder water zetten, waar het zich niet kan verspreiden, en naar hij hoopt, spoedig zal sterven.
Het klinkt als een logisch plan, voor iemand wiens blikveld beperkt is tot aardse realiteiten. Maar er is een andere, diepere, waarheid, die ervoor zal zorgen dat zijn plannen geen kans van slagen hebben. De brief die door meer dan 400 Chinese kerkleiders is ondertekend, licht al een tipje van de sluier op. Ze tekenen protest aan tegen de plannen van Xi en zeggen bereid te zijn hun leven te geven voor Christus. Daarachter gaat een geestelijk principe schuil, omschreven door Jezus in de gelijkenis van de graankorrel. Als ze in de Chinese aarde valt en sterft zal ze honderdvoudig vrucht dragen.